คลังวัตถุพิพิธภัณฑ์ศิริราช

“หุ่นจำลองร่างกายมนุษย์ครึ่งตัว” เป็นอุปกรณ์การเรียนการสอนทางการแพทย์ในยุคแรกเพื่อใช้ทดแทนการผ่าร่างกายมนุษย์ ผลิตด้วยเทคนิค papier-mâché ตัวหุ่นแสดงให้เห็นอวัยวะภายในของช่องอกและช่องท้อง สามารถจับแยกชิ้นส่วนต่าง ๆ ประกอบเข้า-ออกได้ ไม่ว่าจะเป็น ปอด ตับ ลำไส้ เป็นต้น มีสีสันสวยงาม หุ่นจำลองที่ทำจาก papier-mâché ใช้มาจนถึงราว พ.ศ. 2439 จึงเปลี่ยนมาใช้ศพสดสำหรับเรียนวิชามหกายวิภาคศาสตร์ต่อไป

แผ่นโลหะทองเหลือง พบทั่วท้องเรือโบราณที่จัดแสดงในพิพิธภัณฑ์ศิริราชพิมุขสถาน แผ่นทองเหลืองเหล่านี้ ผลิตจากบริษัท Muntz Metal Co., เมืองเบอร์มิงแฮม ประเทศอังกฤษ พบหลักฐานว่าแผ่นโลหะชนิดนี้ถูกผลิตขึ้นก่อน พ.ศ. 2390 ตัวเลขอารบิคที่ปรากฏบนตราประทับก็คืออัตราส่วนผสมของทองแดงในแผ่น มีหน่วยเป็นออนซ์ต่อตารางฟุต (oz/ft2)

กล่องที่ระลึกงานพระเมรุสมเด็จเจ้าฟ้าศิริราชกกุธภัณฑ์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้จัดทำขึ้นเพื่อแจกจ่ายเป็นกุศลทานและเป็นสิ่งระลึกถึงพระโอรส ตัวกล่องทำจากกะไหล่ทอง มีวิธีการทำคือ นำทองไปผสมกับปรอทแล้วนำไปเคลือบบนโลหะที่เป็นตัวกล่อง จากนั้นไล่ปรอทออกโดยใช้ความร้อนเหลือแต่ทองติดผิวโลหะที่ดุนลายเป็นรูปหงส์ในบึงบัว หงส์ หมายถึงองค์สมเด็จพระศรีพัชรินทราพระบรมราชินีนาถซึ่งเป็นพระมารดา ส่วนฝากล่องเป็นกระเบื้องเขียนพระสาทิสลักษณ์สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้าศิริราชกกุธภัณฑ์ มีทั้งแบบสีและขาว-ดำ ตัวตลับฝาสีต่างกับตัวตลับฝาขาวดำคือ กล่องฝาสีมีลายดุนของหงส์ที่นูนกว่า และมีรองพื้นสีฟ้าซึ่งเป็นการลงยาแบบราชาวดี สำหรับพระราชทานเฉพาะพระบรมวงศานุวงศ์

“เฉลว” เป็นเครื่องจักสานชนิดหนึ่ง ซึ่งใช้งานเกี่ยวข้องกับความเชื่อของชาวไทยมาแต่โบราณ หรือใช้เพื่อเป็นเครื่องหมายบอกหรือสัญลักษณ์ การทำเฉลวนั้นจะใช้ตอกขัดสานกันเป็นมุมแฉกๆ มีตั้งแต่ 3 แฉก 5 แฉก 6 แฉก 8 แฉกไปจนถึง 12 แฉก แล้วเหลือปลายตอกข้างหนึ่งให้ยาวออกมาไว้สำหรับปักลงบนสิ่งที่ต้องการ จำนวนแฉกที่ต่างกันจะสื่อความหมายที่แตกต่างกันไป เช่น เฉลว 3 แฉก จะลงอักขระ มะ อะ อุ หมายถึงขอให้อำนาจพระผู้เป็นเจ้าทั้งหลายจงประสาทพรให้หายป่วย ส่วนเฉลว 5 แฉก จะลงอักขระพระเจ้า 5 พระองค์คือ นะโมพุทธายะ และเฉลว 8 แฉก จะลงอักขระ อิติปิโสแปดทิศทาง เชื่อว่าการนำเฉลวปักลงบนหม้อยาทำให้ยานั้นเป็นยาศักดิ์สิทธิ์ มีฤทธิ์ทำให้รักษาโรคภัยต่างๆ ได้ดียิ่งขึ้น

เหมือนตาชะลอมหรือเข่งปลาทู มีตั้งแต่ 3 แฉก 5 แฉก 6 แฉก 8 แฉก ไปจนถึง 12 แฉก แล้วเหลือปลายตอกข้างหนึ่งให้ยาวออกมาไว้สำหรับปักลงบนสิ่งที่ต้องการ

เครื่องเบญจรงค์ คือเครื่องเคลือบที่เขียนลวดลายด้วยสีห้าสี ประกอบด้วย ดำ ขาว เหลือง แดง และเขียว เริ่มเข้ามาในสยามช่วงอยุธยาตอนปลาย แต่เดิมเมื่อเริ่มสั่งเครื่องเคลือบชนิดนี้จากประเทศจีน ลวดลายที่เขียนโดยช่างจีนมีรูปแบบที่สะท้อนความเชื่อและวิถีในวัฒนธรรมแตกต่างกันกับไทย ทำให้ลายเส้นแตกต่างกับลายไทยอยู่มาก ต่อมาไทยได้ส่งช่างฝีมือไปศึกษากรรมวิธีการผลิต และควบคุมการเขียนลายจึงทำให้ลวดลายบนเครื่องเบญจรงค์เริ่มมีลักษณะเป็นแบบลายไทยเป็นลำดับ ในช่วงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ นิยมใช้น้ำทองวาดลวดลาย เรียกว่าการ “แรทอง” ซึ่งแสดงถึงความมั่งคั่ง รุ่งเรือง และความสงบของบ้านเมืองในยุคนั้น การพบเจอเบญจรงค์ที่ตกแต่งด้วยการแรทองจากการขุดค้นทางโบราณคดี สอดคล้องกับประวัติของพื้นที่ซึ่งเป็นพระราชวังบวรสถานพิมุข ที่อยู่อาศัยของชนชั้นสูงในสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์